Dictator-in-wording?

Laten we het maar weer eens bespreken.

Een tweet van collega Amerika-kenner Raymond Mens prikkelde me onmiddellijk:

‘Uitstekend stuk van Paul Jansen in @telegraaf, dat alle hysterie over een dictator-in-wording in enig perspectief plaatst.’

Nog zonder het stuk van Paul Jansen te hebben gelezen was ik geprikkeld omdat ik natuurlijk al een tijdje beargumenteer - en velen met mij - dat Trump inderdaad een dictator-in-spé is. Ik schreef het in mijn boek, nieuwsbrieven, en natuurlijk op social media. En gezien de ontwikkelingen van de laatste weken, maanden ben ik nog vaster er van overtuigd dat Amerika afglijdt naar een autocratisch regime. De lezers van deze nieuwsbrief zal dat niet ontgaan zijn. En Raymond impliceerde dat degenen die daar van overtuigd zijn hysterisch doen. Zijn verwijzing naar het artikel van Jansen in de Telegraaf suggereert echter een beperkt idee van wat een dictator of dictator-in-wording inhoudt. Want Jansen heeft het in zijn artikel over de vraag of er sprake is van een constitutionele crisis nu verschillende federale rechters blokkades opwerpen tegen de uitvoering van Trumps decreten en de radicale inmenging van DOGE en Musk in de federale overheid. Jansen stelt dat er geen sprake van is omdat zulke blokkades niet alleen aan Trump zijn voorbehouden en zijn voorgangers Biden en Obama hetzelfde tegen kwamen. En hij stelt dat er geen constitutionele crisis is omdat vooralsnog de regering-Trump nog geen bevel van het Hooggerechtshof heeft geweigerd te gehoorzamen.

Constitutionele crises

Jansen heeft in principe gelijk. Er is pas een constitutionele crisis als de regering-Trump/Musk expliciet weigert gerechtelijke bevelen te respecteren en uit te voeren, inclusief die van het Hooggerechtshof. In mijn boek hanteerde ik de concepten uit de wetenschappelijke literatuur om te duiden wat er in de eerste Trump termijn gebeurde in constitutionele termen. Het omver blazen van vele, vaak ongeschreven constitutionele normen is ‘constitutioneel verval’. Er is sprake van ‘constitutional hardball’ als constitutionele actoren all mogelijke (grond)wettelijke middelen tot de uiterste grenzen in zetten om hun zin te krijgen. Een constitutionele crisis ontstaat als de Grondwet op het punt staat te falen in de taak om het politieke discours binnen de grenzen van de rechtstaat te houden, zoals bijvoorbeeld het gehoorzamen van gerechtelijke bevelen. Alles wat we tot nu toe gezien hebben in deze nieuwe Trump termijn is absoluut ‘constitutional hardball’ en we staan inderdaad op het punt van een constitutionele crisis, maar we zijn er nog niet.

Anticipatoire gehoorzaamheid

En een autocratie is niet alleen een autocratie als het de grenzen van het recht niet erkend en onwelgevallige uitspraken van het hoogste gerecht negeert. Het is ook niet persé het afbreken van overheidsdiensten, schrappen van ontwikkelingshulp of ontslaan van federale ambtenaren en dat een autocratie kenmerkt. En een autocratie werkt niet alleen omdat een president met geweld gehoorzaamheid afdwingt. De veel aangehaalde Timothy Snyder, auteur van On Tyranny, heeft het vaak over obedience in advance, het fenomeen dat mensen, organisaties en bedrijven zich schikken naar de toekomstige autocraat. Denk aan de media die hun toon nu al matigen richting de nieuwe machthebber. Of denk bedrijven die zich al ‘vrijwilllig’ gaan gedragen volgens de nieuwe radicale koers om mogelijke problemen in de toekomst voor te staan, zoals het vrijwillig opdoeken van DEI initiatieven in het bedrijfsleven. Of denk zelfs aan de miljardairs die zich onderdanig opstellen en witte voetjes willen halen door bijvoorbeeld veel geld te doneren aan een inauguratie commissie.

Intimidatie

In de vorige nieuwsbrief schreef ik over The Authoritarian Playbook en met name over regulatory retaliation. Een voorbeeld dat ik daar nog niet had genoemd was het ontslaan van alle inspecteurs-generaal bij de verschillende ministeries die binnen het ministerie moeten waken voor corruptie en misbruik. Het was de zoveelste doorn in de zijde van Trump en hij krijgt nu zijn wraak. Het monddood maken van interne tegengeluiden vanuit de bureaucratie - inclusief het installeren van loyalisten door middel van het uitbreiden van het aantal politieke benoemingen - is een stap op weg naar autocratie. Het bedreigen van de media met onderzoeken zoals ik ook vorige keer schreef is een stap op weg naar autocratie. En de afgelopen dagen konden we ook andere stapjes zien op weg naar autocratie, namelijk het beschermen van politieke medestanders die strafrechtelijk vervolgd worden, namelijk de burgemeester van New York, Eric Adams. Dit valt onder het kopje ‘hoe de wortel van gratieverlening het onrechtmatig handelen in hand werkt’. Omgedraaid kan het vooruitzicht van strafrechtelijk onderzoek door het Ministerie van Justitie gehoorzaamheid of in ieder geval zwijgen afdwingen. Een van de meest bekende politici in Amerika, Alexandria Ocasio-Cortez wordt mogelijk onderzocht door Justitie op verzoek van Tom Homan, de ‘grens-tsaar’, omdat AOC migranten wijst op hun grondwettelijke rechten als de immigratie politie op de deur klopt. Een uitvoerende macht, verenigd door de Unitary Executive theorie, onder absolute controle van de president omdat interne tegenspraak is uitgeschakeld, is op weg naar autocratie in als het in handen is van de verkeerde persoon. Want slechts de dreiging van onderzoek en/of vervolging wordt voldoende om Amerikanen in het gareel te krijgen.

Als er al sprake is van een constitutionele crisis dan is het wel de haast volledige abdicatie van verantwoordelijkheid door het Congres om de uitvoerende macht te controleren laat staan ter verantwoording te roepen. Het Stockholm-syndroom in de Republikeinse Partij en de meerderheid die het heeft in beide huizen van het Congres heeft daar voor gezorgd. Daarmee lijkt Amerika van een presidentieel naar een omgekeerd parlementair systeem te gaan, waarin de politieke kleur van de president de kleur en koers van het Congres bepaalt. Die situatie op zich brengt al met zich mee dat Amerika afglijdt naar een autocratisch regime, een dictatorschap als de figuur van de president te kwader trouw is. Combineer dat met alles wat ik hiervoor heb gezegd, en laten we onszelf niet voor de gek houden dat onder deze omstandigheden er wel degelijk sprake is van een dictator-in-wording.

Donald Trump zelf maakte dat misschien zelf wel het best duidelijk:

---

Wil je meer weten over wat MAGA wil of waar het vandaan komt? Boek dan mijn lezing ‘Making America John Wayne Again’.

Of wil je meer weten over de Amerikaanse constitutionele orde en de Grondwet? En hoe deze nu wordt ondermijnd? Boek dan mijn lezing ‘Strijd om de Grondwet’.

Neem hiervoor contact op met DeSpreker.nl

---