De Vrede van Trump
Wat de laatste weken duidelijk is geworden, en wat niet.
Er zijn de afgelopen weken grote woorden gevallen over het lot van de wereldorde in het licht van de speech van JD Vance. Ik had het er al over in de vorig nieuwsbrief, en ik was niet van plan om zo snel weer over Amerika’s buitenland beleid iets te schrijven. Maar het trieste spektakel in de Oval Office tussen Zelensky, Trump en Vance doen verschillende vragen herrijzen die menig waarnemer al langer probeert beantwoorden. Is dit het einde van de Pax Americana? Of waar komt Trump z’n houding ten opzichte van Rusland en Vladimir Poetin vandaan? Maar een vraag die ik nog niet eerder gesteld heb gezien, laat staan een antwoord op heb gekregen, is de vraag waarom Trump zo graag zo snel een vrede wil zien tussen Rusland en Oekraïne. Het staat haaks op de wensen van zijn achterban om zich niet te veel te bemoeien met het buitenland, en zijn eigen wens dat Europa zelf meer verantwoordelijkheid neemt voor de eigen veiligheid. Wat is nu precies de motivatie en visie van Trump? Dit is een langere nieuwsbrief waarin ik mijn eerste gedachten hierover wellicht wat verwarrend op papier zit.
RIP Pax Americana?
De wereld waarin we tot voor kort leefden is een naoorlogse wereld die gemaakt en gehandhaafd werd door de Verenigde Staten. Onder leiding van Amerika ontstond er een internationale rechtsorde, triomfeerde de verenigde liberale democratieën in Noord-Amerika en Europa over het communisme in de Koude Oorlog en nam globalisering van de economie een vogelvlucht. In deze Pax Americana was Amerika het politiek, economische, militaire en culturele zwaartepunt. Natuurlijk is die wereld al gelijk en gestaag aan erosie onderhevig. De negatieve gevolgen van globalisering zijn overal en door iedereen voelbaar. De internationale rechtsorde van de Verenigde Naties, vrijhandel en vreedzame geschillenbeslechting zijn inmiddels bijna ten dode opgeschreven, en leven we in een multipolaire wereld waarin met name China maar ook de EU grotere rollen spelen. Amerika’s herorientatie van Europa naar China werd al ingezet door Obama. Trumps eerste termijn had Europa eigenlijk al de wacht aangezet als het gaat om veiligheidsgaranties via de NAVO. De liberale democratieen begonnen uiteen te drijven. Europese leiders hadden het lang moeten zien aankomen dat Trump de oude Pax Americana het laatste zetje richting vergetelheid zou geven.
Persoonlijk en banaal
Er is een consensus dat Rusland in deze post-Pax Americana tijd haar positie weer terug probeert te veroveren, letterlijk en figuurlijk. Donald Trump lijkt al sinds zijn aantreden in 2016 Rusland daar in te willen helpen. Publiekelijk uit hij regelmatig bewondering voor niet alleen de Russische president Poetin, maar ook voor andere ‘strongmen’ zoals President Xi van China. Trumps wens om de Amerikaanse samenleving net als hen met ‘ijzeren vuist’ te kunnen regeren wordt nu in Amerika ten uitvoer gelegd in een continue strijd tegen de Amerikaanse constitutionele orde. Gary Kasparov - schaakkampioen maar nu al langer Russische dissient - noemt het de ‘Putinization of America’.
De zweem van Russische inmenging en betrokkenheid bij Trumps zakelijke belangen en verkiezingscampagnes - uitgebreid gedocumenteerd maar ook bestreden - heeft Trump nooit kunnen afschudden. Is er sprake van klassieke Russiche ‘kompromat’ of compromitterend materieel waarmee Trump gechanteerd? Het lijkt te fantastisch om te geloven. Of is hij een useful idiot die al sinds de jaren tachtig door Moskou wordt gecultiveerd en is Trump zelf onbewust dat hij gemanipuleerd wordt, verblind door zijn ego en (zakelijke) ambities? En is hij daarmee waar Alexander Hamilton al bang voor was in 1788 en met het verkiezingssysteem voor wilde waken?
‘[The] most deadly adversaries of republican government might naturally have been expected to make their approaches from more than one quarter, but chiefly from the desire in foreign powers to gain an improper ascendant in our councils. How could they better gratify this than by raising a creature of their own to the chief magistracy of the Union?’
Het lijkt te banaal voor woorden.
Angst
Een minder negatieve of meer goedaardige verklaring voor Trump benadering tot Rusland is zijn vaak geuite angst of onbegrip voor nucleaire wapens. De ‘nuclear’, zoals Trump het kort betitelt, is in zijn beleving de grootste factor, het grootste gevaar als Rusland in een conflict is verwikkeld en waarbij mogelijk NAVO landen bij betrokken raken. Hij is zover gegaan om zelfs nieuwe verdragen voor te stellen die het aantal kernwapens in de wereld drastisch moet verminderen, in ieder geval die van Amerika, Rusland en China. Ik geloof dat hij meent dat ze een te groot gevaar zijn, niet (meer) logisch zijn, in de moderne wereld. Je kan het zien als een berekende opstelling aangezien het ook het defensiebudget flink zou ontlasten. Gezien de dramatische gevolgen van het gebruik van kernwapens is het gezond verstand om deze wapens te willen verminderen. Daarbij echoot Trump bijna John F. Kennedy die na de Cubaanse rakettencrisis van oktober 1962 ook pleitte voor kernwapenreductie in zijn befaamde ‘Strategy of Peace’ toespraak. Maar is het voor Trump ook de immorele kant van het gebruik van massavernietingswapens, of is het meer de economische kant van de zaak? Het is gissen als het gaat om de morele parameters bij iemand als Trump die altijd als amoreel is afgeschilderd.
Multipolariteit
Wat als we nou eens andere zaken erbij halen, zoals Trumps perceptie van de mondiale economie (tariffs!!) en wat hij wil dat de rol is van Amerika in die economie? Wat kunnen we dan voor coherente Trump visie brouwen, een visie op hoe Amerika zich met andere mogendheden wil verhouden? En dan specifiek, hoe verklaart dat de Amerikaanse houding over Oekraïne.
Allereerst erkent Trump dat er sprake is van een multipolaire wereld, zelfs in economische zin, ondanks het feit dat Amerika nog steeds het rijkste land ter wereld is met de sterkste krijgsmacht. Maar dat is geen goede zaak volgens Trump, omdat die multipolariteit per definitie ten koste ging van Amerika’s hegemonie in een unipolaire wereld - de Pax Americana. They are ripping us off is Trumps mantra geweest sinds de jaren tachtig. Met andere woorden, er moet een nieuwe Pax Americana komen. Want Amerika is volgens Trump en zijn MAGA aanhangers nog steeds het exceptionele land in de wereld met een manifest destiny: ‘America will reclaim its right place’ zei Trump in zijn inauguratie, ‘as the greatest, most powerful, most respected nation on earth, inspiring the awe and admiration of the entire world.’
Een nieuwe Pax Americana?
Maar hoe? Zie Trumps favoriete president, William McKinley. Een nieuwe Pax Americana kan slechts worden hersteld als Amerika weer zo rijk is als in de tijd van President McKinley, de jaren negentig van de 19e eeuw. Het was het einde van de Gilded Age, en importheffingen waren in de mode. Trump wil eerst een vermeend ongelijk speelveld weer gelijk maken via importheffingen die de Amerikaanse industrie weer sterk moet maken, waarna de VS mondiale vrijhandel weer langzaam kan gaan domineren. En na een McKinley kwam een Teddy Roosevelt die de economische macht van Amerika internationaal wilde gebruiken. Denk aan Canada, Groenland, Panama-kanaal.
Het is dus ook een tijd waarin imperialistische competitie hoogtij vierde, en Trumps visie op globalisering is dan ook een globalisering zonder enige ideologische ideeën over het beste politieke systeem. Er is geen plaats in de internationale verhoudingen politieke idealen zoals democratie, rechtstaat of mensenrechten. Er is alleen plaats voor economische competitie. Amerika heeft bij die zakelijke benadering altijd in het achterhoofd de waarschuwing van George Washington in diens afscheidsbrief aan het volk: ‘The great rule of conduct for us in regard to foreign nations is, in extending our commercial relations to have with them as little political connections as possible.’ ‘Why', schreef Washington’, by interweaving our destiny with that of any part of Europe, entangle our peace and prosperity in the toils of European ambition, rivalship, interest, humor, or caprice?’
Paradox van Exceptionalisme
Raymond Mens noemt het bijvoorbeeld de ‘dollar-doctrine’, en concludeert dat Amerika daarom geen grote rol meer in de wereld wil spelen. Maar dat strookt niet met de inherente spanning tussen enerzijds die zakelijke benadering en het zelfbeeld van Amerika anderzijds. De tijd van McKinley was de tijd waarin de verovering van het continent werd voltooid, maar ook het gevoel Amerikaans exceptionalisme nog steeds hoogtij vierde. En het was de tijd waarin dat exceptionalisme werd vertaald naar imperialistische ambities. En het is de aard van competitie dat de partijen naar dominantie streven. Zo ook het rijke Amerika op de drempel naar de 20e eeuw, en het Amerika volgens Trump nu.
Ook Amerika wil onder Trump weer de onmisbare exceptionele macht in de wereld zijn. Al is het alleen al om het systeem waarin Amerika economisch kan floreren, te beschermen. Zal Trump dan alsnog bereid zijn om ook militair te interveniëren? Ik denk het niet. Vooralsnog denkt Trump dat hij eerder een Teddy Roosevelt kan zijn, een almachtige doch neutrale scheidsrechter om conflicten vreedzaam te beëindigen. Roosevelt deed dat voor het conflict tussen Rusland(!) en Japan en kreeg daarvoor de Nobelprijs voor de Vrede, een prijs die Trump ook al een tijdje begeert.
Gevolgen
Als de visie van Trump die ik hierboven schetste correct is, dan betekent dat wereldwijde vrijhandel binnenkort verleden tijd is. De poging van Trump om Amerika eerst weer McKinley-rijk te maken door middel van hoge importheffingen betekent een de facto ontkoppeling van de een geglobaliseerde wereld, en daarmee een mogelijk een einde aan vrijhandel en globalisering zelf. Economen zijn het erover eens dat het desastreus zou zijn.
En waarin past dan Trumps houding ten opzichte van Rusland, Oekraïne en het conflict? Amerika treedt hierin alvast op als die machtige, neutrale scheidsrechter om conflicten te beëindigen die de economische - en apolitieke - competitie bedreigt. De voorlopig mislukte mineralen-deal met Oekraine is een voorbeeld van de zakelijke benadering en die moe zich maar schikken. De apolitieke, isolationistische kant wordt geïllustreerd door de feitelijke verbreking van het bondgenootschap met Europa. Zonder onomstotelijk bewijs van het tegendeel ga ik niet uit van persoonlijke motivaties voor Trumps toenadering tot Poetin en Rusland. Trump heeft wel vaker gezegd dat Rusland een grote mogendheid is - met nucleaire wapens - en dus als zodanig moet worden benaderd. Alles voor de vrede. De vrede van Trump
Wil je meer weten over wat MAGA wil of waar het vandaan komt? Boek dan mijn lezing ‘Making America John Wayne Again’.
Of wil je meer weten over de Amerikaanse constitutionele orde en de Grondwet? En hoe deze nu wordt ondermijnd? Boek dan mijn lezing ‘Strijd om de Grondwet’.
Neem hiervoor contact op met DeSpreker.nl